ในแง่มุมของการศึกษา วัตถุมงคล ปฏิเสธไม่ได้ว่า ยันต์ ที่มีการบรรจุลงใน พระเครื่อง เครื่องราง ต่าง ๆ นั้น มีความสำคัญ ไม่ย่อหย่อนไปกว่า ตำหนิ รอยตัด หรือ ตำหนิใด ก็ตาม ที่มีการระบุว่า พระเครื่อง องค์นั้นๆ คือ ของแท้ ของจริง
ยันต์ ถูกนำมาใช้นั้น แต่ละสำนัก แต่ละครูบาอาจารย์ จะมียันต์เฉพาะตัว โดดเด่น เป็นเอกลักษณ์ ที่สำคัญ ที่ นักสะสม นักศึกษา พระเครื่อง จะคุ้นเคย เคยเห็น ไม่ว่าจะเป็น ยันต์ จักรพรรดิราช สำนักวัดประดู่ทรงธรรม ยันต์เสือเผ่น หลวงพ่อเปิ่น วัดบางพระ เป็นตัวอย่างอันเป็นเอกลักษณ์
แต่จะว่าไป ยังมียันต์ อีกหนึ่งชนิด ที่เป็นการผสานยันต์เข้าด้วยกัน ซึ่งเป็นพื้นฐาน ของการรวบรวม ความเป็นมงคล ความศักดิ์สิทธิ์ เข้าไว้ด้วยกัน ยันต์นั้น ถูกเรียนว่า ยันต์โสฬสมงคล
ตามความเข้าใจอันพื้นฐาน หลายคนเข้าใจ ยันต์โสฬสมงคล น่าจะมีถิ่นกำเนิดหรือ เริ่มต้นจาก วัดสะพานสูง นนทบุรี แต่หากย้อนกลับไปยังอยุธยา จะพบว่า ที่ด้านหน้าพระอุโบสถ ของ วัดหน้าพระเมรุราชิการาม (พระอารามหลวง) มีแผ่นจารจารึก ลงพระยันต์โสฬสมงคล ไว้ จากการตรวจสอบเท่าที่สืบค้น สืบเสาะได้ แผ่นยันต์นี้ ถูกเชิญมาสถิตไว้ในระยะเวลาที่นานมาก ทำให้เห็นได้ว่า ยันต์นี้มีความสำคัญ และเคารพอย่างมาก
ว่า ยันต์นี้มีความสำคัญ และเคารพอย่างมาก
สำหรับ ยันต์โสฬสมงคลนี้ เป็นมหายันต์ที่เกิดจากการนำเอายันต์ 3 ชนิดมารวมกันไว้ โดยใช้ตัวเลขแทนด้วยความหมายคงคลต่างๆ จากภาพตรงกลางช่อง เล็ก 9 ช่อง คือ ยันต์จตุโร ถัดมาวงกลาง เป็นยันต์สูตรตรีนิสิงเห และด้านนอกสุด เป็นยันต์อริยสัจโสฬส
1.ยันต์จตุโร ที่อยู่ตรงกลางยันต์โสฬส เป็นการลงด้วยตัวเลข 9 ตัว คือ 4 , 9 , 2 , 3 , 5 , 7 , 8 , 1 , 6 ตามลำดับ ยันต์นี้ เมื่อลงแล้วจะทำให้เกิดลาภ และ คุ้มภัยทั้งปวง นิยมลงยันต์นี้เดี่ยวๆ ในการตั้งเสาเอกด้วย นอกจากนั้นแล้วในตำรายังกล่าวว่าให้ใช้คู่กับตรีนิสิงเห และอริยสัจโสฬส จะลงในอาวุธ หอกดาบ ยามเข้ารบข้าศึก จะแคล้วคลาดทั้งปวง เขียนไว้ในสิ่งของ ขโมยจะลักมิได้เลย แช่น้ำกินปราศจากโรคภัย ถ้อยความอันตรายทั้งปวง
เขียนใส่แผ่นเหล็กฝังในที่ ปลวกชุม ปลวกก็หนีไปสิ้น ในที่ๆ เลือดชุม เลือดก็หายหมดไป ฝังไว้ที่นา นกมิลงกินข้าวเลย ฝังไว้ไร่นา กันปูหนูทุประการ ถ้าจะปลูกต้นไม้ให้มีผลงอกงาม เขียนใส่แผ่นหินฝังรองไว้ ต้นไม้นั้นงอกงามแล เขียนใส่ผ้าปักไว้หลังคาเรือน ไฟมิไหม้เรือนแล ลงปิดประตูหน้าต่างกันโจร แช่น้ำกิน คลอดลูกง่าย ฯลฯ
2.ยันต์ตรีนิสิงเห จะเป็นยันต์แถวที่สองนับจากด้านนอก เวลาลงจะลง 3 7 เอา 5 คั่น 4 6 เอา 5 คั่น 1 9 เอา 5 คั่น ไปจนครบรอบ จะสังเกตเห็นว่า พอลงเลขรวมกันได้ 10 ก็จะคั่นด้วย 5 เสมอ พระยันต์นี้ใช้ลงผ้า หรือกระดาษ ปิดเสาเรือน หรือแขวน 8 ทิศ ก็ได้ ป้องกันภัยอันตราย ภูติผีปิศาจ ใช้ได้สารพัดแล หากนำยันต์นี้ลงคู่กับจตุโร ก็จะได้เป็นยันต์ ตรีนิสิงเหใหญ่ พุทธคุณก็เอาของ 2 พระยันต์นี้มารวมกัน
ตรีนิสิงเห มะอะอุ 3 สัตตะนาเค สะธะวิปิปะสะอุ 7 ปัญจะเพรชฉลูกันเจวะ อาปามะจุปะ 5 จัตตุเทวา นะมะพะทะ 4 ฉะวัชชะราชา อิสวาสุ สุสวาอิ 6 ปัญจะ อินทรานะเมวะจะ ทีมะสังอังขุ 5 เอกะยักขา มิ 1 นะวะ เทวา อะสังวิสุโลปุสะพุภะ 9 ปัญจะพรหมาสะหะบดี สะหะชะฏะตรี 5 ทะเวราชา พุทโธ 2 อัฏฐะอรหันตา เสพุเสวะเสตะ อะเส 8 ปัญจะพุทธานะมามิหัง นะโมพุทธายะ 5 พระคาถาตรีนิสิงเห
3.ยันต์อริยสัจจ์โสฬส มีกล่าวไว้ว่า พระคาถานี้บรรจุอยู่ในพระมหาเจย์ ที่พระเจ้าอโศกมหาราชทรงสว้างเอาไว้ ภายหลังนักปราชญ์ท่านผู้รู้ทั้งหลาย จึงผูกเป็นยันต์อริยสัจจ์โสฬสมงคลขึ้นฯ พระยันต์นี้มีคุณานุภาพมาก อาจป้องกันบำบัดเสัยซึ่งอุปัทอันตรายทั้งปวง ก่อให้เกิดลาภสการมงคล คุ้มครองป้องกัน
ให้ได้รับควาสุขสวัสดี เป็นมหาวิเศษ เป็นทั้งทางอยู่คง แลเป็นเมตตาด้วย ทำให้เกิดโภคทรัพย์เงินทอง ตามแต่จะใช้เถิด ยันต์นี้ใช้ได้ทุกประการ เวลาหล่อ พระพุทธรูปสักการะบูชา ควรลงพระยันต์นี้ใส่แผ่นทอง หลอมหล่อไปด้วย เพราะเป็นยอดมหายันต์ที่ศักดิ์สิทธิ์นักแล
โสฬสมังขะสัญเจวะ 16 นะวะโลกุตตะระธัมมะตา 9 จัตตาโร จะมะหาทีปา 4 ปัญจะพุทธามหามุนิ 5 ตรีปิฎก ธัมมักขันธา 3 ฉะกามาวะจะราตะถา 6 ปัญจะทะสะภะเวสัจจัง 15 ทะสะมังสิละเมวะจะ 10 เตรัสสะธุตังถาจะ 13 ปาฏิหารัญจะทะวาทัสสะ 12 เอกะเมรุจะ 1 สุราอัฏฐะ 8 ทะเวจันทังสุริยัง สักขา 2 สัตตะโพชฌังขาเจวะ 7 จุททัสสะจักกะวัตติจะ 14 เอกาทะสะวิษณุราชา 11 สัพเพเทวามัง ปลายันตุสัพพะทา เอเตนะมังขะละเตเชนะ สัพพะโสตถีภะ วันตุเม พระคาถาโสฬส
พระยันต์นี้มิได้มีบังคับการลงยันต์ประทับด้านหลังไว้ ฉะนั้นในการลงยันต์ด้านหลังตะกรุดก็แล้วแต่พระเกจิแต่ละท่านจะลง
