พระยามนตรีสุริยวงศ์ (ชื่น บุนนาค)

พระยามนตรีสุริยวงศ์  นามเดิม ชื่น  บุนนาค   เป็นบุตรพระยามนตรีสุริยวงศ์ (ชุ่ม  บุนนาค) กับเจ้าคุณหญิงเป้า  เกิดในรัชกาลที่ 3 เมื่อวันที่ 30 เมษายน พ.ศ. 2389

เมื่ออายุ 14 ปี  บิดานำถวายตัวเป็นมหาดเล็กวิเศษในรัชกาลที่ 4  ได้ตามบิดาไปส่งองค์สมเด็จพระนโรดมที่เมืองกำปอด  แล้วไปเมืองอุดงค์มีไชยเมื่ออภิเษกองค์สมเด็จพระนโรดมเป็นพระเจ้ากรุงกัมพูชา   ต่อมาเมื่อได้ตามบิดาซึ่งเป็นข้าหลวงไปพระราชทานเพลิงศพเจ้าพระยาสงขลา (สังข์)

 พระยามนตรีสุริยวงศ์ฝึกหัดราชการอยู่กับบิดาจนถึง พ.ศ. 2409  พระยามนตรีสุริยวงศ์ (ชุ่ม  บุนนาค) ถึงแก่อสัญกรรม  ครั้นพ.ศ. 2410 อุปสมบทเป็นภิกษุ  มีสมเด็จฯ กรมพระยาปวเริศวริยาลงกรณ์เป็นพระอุปัชฌาย์  จำพรรษาอยู่ ณ วัดพิชยญาติการามพรรษา 1  ครั้นลาสิกขาแล้ว  ได้ตามเจ้าพระยาภาณุวงศ์มหาโกษาธิบดี (ท้วม  บุนนาค) แต่ยังเป็นพระยาเทพประชุน  ไปปราบพวกจีนอั้งยี่ที่เมืองภูเก็ต

 ถึงรัชกาลที่ 5  พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเป็นนายฉัน หุ้มแพรมหาดเล็ก  เป็นหุ้มแพรได้ปีหนึ่ง  โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนขึ้นเป็นเจ้าหมื่นเสมอใจราช หัวหมื่นมหาดเล็ก  ในระหว่างนี้ได้ตามเสด็จประพาสเมืองสิงคโปร์  เมืองปัตตาเวีย และอินเดีย  เมื่อโปรดให้สร้างตึกแถวตลอดถนนบำรุงเมือง  เป็นการตกแต่งพระนครครั้งแรก  โปรดให้เจ้าหมื่นเสมอใจราชเป็นแม่กองด้วยผู้หนึ่ง

 ต่อมาพ.ศ. 2418  โปรดเกล้าฯ ให้เจ้าหมื่นเสมอใจราช  ออกไปเป็นข้าหลวงประจำหัวเมืองชายทะเลฝ่ายตะวันตก  ประจวบกับกุลีเหมืองแร่ก่อการจลาจลที่เมืองภูเก็ต  เจ้าหมื่นเสมอใจราชร่วมกับชาวเมืองได้ป้องกันรักษาเมืองภูเก็ตไว้จนกองทัพจากกรุงเทพฯ และหัวเมืองใกล้เคียงไปถึงและปราบปรามพวกอั้งยี่จนเหตุการณ์สงบลง  จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ย้ายกลับมากรุงเทพฯ และพระราชทานเลื่อนบรรดาศักดิ์เป็น พระยามนตรีสุริยวงศ์ เมื่อพ.ศ. 2420  แล้วไปรับราชการในกระทรวงกลาโหม  ตำแหน่งสมุหพระกลาโหม  ภายหลังทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้กลับไปเป็นข้าหลวงใหญ่ประจำหัวเมืองฝ่ายทะเลตะวันตกอีกครั้งหนึ่งตั้งแต่ พ.ศ. 2423 จนถึง พ.ศ. 2427

ถึงพ.ศ. 2427  ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระยามนตรีสุริยวงศ์ เป็นข้าหลวงใหญ่มณฑลพายัพ  ประจำอยู่ ณ เมืองเชียงใหม่  ระยะเวลาที่พระยามนตรีสุริยวงศ์รับราชการอยู่ที่เมืองเชียงใหม่นั้น  มีราชการสำคัญเกิดขึ้นคือ  อังกฤษตีเมืองพม่าเมื่อ พ.ศ. 2428  บรรดาเมืองประเทศราชไทยใหญ่ของพม่าที่มีเขตแดนติดกับประเทศไทยเกิดความวุ่นวาย  พระยามนตรีสุริยวงศ์ต้องไปในกองทัพกับพระเจ้าเชียงใหม่  เพื่อรักษาชายแดนป้องกันเหตุร้ายไม่ให้ลุกลามเข้ามา  จนเหตุการณ์ทางไทยใหญ่เรียบร้อย   ในปีนั้นเจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี (เจิม  แสง-ชูโต)  ครั้งยังเป็นเจ้าหมื่นไวยวรนาถ  ยกกองทัพไปปราบปรามฮ่อที่เมืองหลวงพระบาง  กองทัพต้องเดินผ่านมณฑลพายัพ  พระยามนตรีสุริยวงศ์ได้จัดเสบียงอาหารส่งกองทัพ

พ.ศ. 2430  ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ไปรับราชการเป็นอัครราชทูตสยามประจำประเทศอังกฤษ อเมริกา เนเธอร์แลนด์ และเบลเยียม มีสำนักอยู่ ณ กรุงลอนดอน  ในพ.ศ. 2432  จึงย้ายกลับมารับราชการในกระทรวงกลาโหม  ในตำแหน่งผู้รั้งเสนาบดีกระทรวงกลาโหม  พระยามนตรีสุริยวงศ์ได้ออกไปปราบปรามโจรผู้ร้ายในแขวงเมืองราชบุรี เมื่อพ.ศ. 2436  ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลวราภรณ์ ช้างเผือกชั้นที่ 2  และได้เป็นรัฐมนตรีด้วย  และรองเสนาบดีกระทรวงกลาโหมในระยะเวลาต่อมา   ถึงพ.ศ. 2445  พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ลาออกจากราชการรับพระราชทานเบี้ยบำนาญ

ถึงรัชกาลที่ 6  พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนยศพระยามนตรสุริยวงศ์เป็น มหาอำมาตย์โท

พระยามนตรีสุริยวงศ์  ถึงแก่อสัญกรรมวันที่ 27 มิถุนายน พ.ศ. 2458  อายุได้ 70 ปี

จดหมายเหตุ  แลนิราศลอนดอน  ของหม่อมราโชไทย  เรื่องราชทูตไทยประเทศอังกฤษในรัชกาลที่ 4

เมื่อปีมะเสง จุลศักราช 1219 พ.ศ. 2400 ฉบับชำระใหม่ในหอพระสมุดวชิรญาณ.  กรุงเทพฯ : โบราณคดีสโมสร, 2461.  (พิมพ์แจกในงานศพพระยามนตรีสุริยวงษ์ฯ  ชื่น  บุนนาค  ปีมะเมีย พ.ศ. 2461)